Dat onze samenleving verandert is een maatschappelijk fenomeen. Er is steeds meer sprake van polarisatie, armoede en kansenongelijkheid. De ervaring is echter ook, dat de maatschappij de transitie maakt naar een meer inclusieve samenleving; een samenleving waar plaats is voor een ecosysteem in plaats van een egosysteem (Laloux, 2021). Hier ligt de focus op vertrouwen, ruimte, kwaliteit en keuzevrijheid. Laloux spreekt ook wel over een evolutionair wereldbeeld waarbij sprake is van een professionele cultuur gericht op zelfsturing, heelheid en een evolutief doel. Maar waarom is hier nu juist verbindend leiderschap voor nodig? Hierover wordt gesproken in het boek Groeien in leiderschap (Wilms, 2019). Dit boek heeft mij inzichten gegeven om naast onderwijskundig leiderschap ook te werken vanuit verbindend leiderschap als schoolleider van Onderwijsstichting MOVARE.
Meerwaarde creëren
Verbindend leiderschap gaat uit van de menswereld, waarin meer waarheden bestaan, men vertrouwt in vakmanschap, er een dialoog wordt gevoerd en waarbij gedeeld en afgestemd wordt. Dit soort leiderschap is vooral horizontaal gericht. Dit betekent voor de organisatie dat er meerwaarde gecreëerd wordt en dat je samen de onderwijskwaliteit wil verbeteren. Er wordt naast elkaar gestaan om het hoger evolutief doel te bereiken. Daarnaast is het belangrijk, dat dit doel gericht is op de lange termijn en er duidelijke kaders geschept worden. Hiervoor is nodig dat de schoolleider zich ontwikkelt van bewust onbekwaam naar bewust bekwaam. Als schoolleider heb ik geleerd om je behoeften en belangen af te stemmen met je organisatie, waardoor je juist samen die meerwaarde kunt creëren. Dit betekent dat je kan leiden en verbinden, waarbij je drie componenten meeneemt: (1) kennis en kunde van de inhoud, (2) het doelgericht managen van structuren en processen, (3) jezelf in alle interacties die je hebt.
De magie van de U
De kennis die je nodig hebt als schoolleider om meerwaarde te creëren binnen de organisatie, is de kennis over Theorie U (Scharmer, 2021). Deze theorie gaat ervan uit dat je jezelf passend inbrengt en hierdoor aansluit bij de ander. Dit vraagt van jou als schoolleider dat je open minded bent en oprecht geïnteresseerd in de ander bent. Je hebt empathie voor de ander, door respectvol te reageren en er is sprake van cognitieve flexibility; je vraagt door en kijkt vanuit verschillende inzichten naar behoeften en verlangens. Wilms (2019) spreekt in zijn boek ook wel over De magie van de U. Hier komen de belangen en de behoeften van de ander en van jou bij elkaar. Als schoolleider is mijn ervaring dat je vanuit de waan van de dag geneigd bent om niet altijd door te vragen. Je eigen werkzaamheden zorgen er soms voor dat je druk bezig bent en niet de tijd neemt om oprecht te luisteren naar de ander. Echter heb ik geleerd, dat dit vanuit samen meerwaarde creëren belangrijk is. Neem de tijd voor de ander, zodat jij en de ander blijven aansluiten op elkaars behoeften en belangen.
Valkuilen en triggers
Om de kennis van de magie van de U te verbinden met de meerwaarde die je wil creëren binnen je organisatie, is het belangrijk om je bewust te zijn van de valkuilen en triggers die ervoor zorgen dat je uit verbinding raakt. Voorbeelden van valkuilen zijn: je komt direct zelf met oplossingen, je probeert de ander te overtuigen of je maakt de ander een verwijt. In alle interacties is het belangrijk dat je je bewust bent van die ene actie. Er is namelijk een actie die ervoor zorgt dat je al deze valkuilen kunt voorkomen en dat is door een vraag aan de ander te stellen. Covey (2016) spreekt hier ook over in zijn boek De zeven eigenschappen van effectief leiderschap door je bewust te laten zijn van het feit dat je eerst de ander moet begrijpen en dat je daarna pas begrepen wordt. Door een vraag aan de ander te stellen, reageer je namelijk responsief in plaats van impulsief. Je geeft ruimte en vertrouwen aan de ander en op deze manier wil je samen meerwaarde creëren. Deze spiegel heb ik mijzelf voorgehouden, doordat ik merkte dat ik tijdens een gesprek geneigd ben om de ander te willen overtuigen. Mijn waarheid is niet altijd de waarheid van de ander. Verbindend leiderschap gaat ervan uit dat er binnen de menswereld meerdere waarheden bestaan. Vanuit de dialoog wordt er gedeeld en afgestemd.
Naast de valkuilen is het belangrijk dat je je bewust bent van triggers. Deze triggers kunnen er namelijk voor zorgen dat je overgaat in de overlevingsstrategie: vluchten, vechten of volgen. Het kan zijn dat er sprake is van een verstoring van de harmonie, waardoor je je getriggerd voelt. Hier ben ik als schoolleider bewust mee bezig, omdat een verstoring van de harmonie ervoor zorgt dat ik mogelijk kan gaan volgen. Hierbij heb ik geleerd dat het belangrijk dat je je bewust bekwaam ontwikkelt, waardoor je als schoolleider kunt vernieuwen. Dit doe je vanuit verbindend leiderschap: je inspireert, je bemoedigt, je laat energie zien, maar bovenal zie je de mens met diens verhaal. Hierbij is het ook noodzaak om heldere kaders en verwachtingen te blijven scheppen. Je blijft leiden en verbinden.
Van schaarste naar overvloed
Nu je kennis hebt van de magie van de U en je weet wat je triggers en valkuilen kunnen zijn is het van belang om het geleerde vast te houden. Deze borging zorgt voor een duurzame ontwikkeling binnen de organisatie. Als schoolleider vraagt het van jou, dat je naast het bewustzijn van jezelf, ook blijft reflecteren op jezelf en je gedrag. Dit kun je doen door regelmatig feedback aan de ander te blijven vragen. Het FUEL-model (Frame-Understand-Explore-Lay out) kan hierbij een hulpmiddel zijn (De Wit, 2021). Dit model zorgt ervoor dat gesprekken op een effectieve en constructieve manier verlopen. Ook hierbij geldt dat kritiek die een ander jou geeft, feedback is en dat het juist een kracht is om van deze schaarste overvloed te maken. Dit heb ik als startende schoolleider moeten leren. Ik zag feedback eerder als de bevindingen van de ander op mijn eigen tekortkoming. Nu ontvang ik feedback als een cadeau en reageer ik responsief. Dit doe ik door even afstand te nemen, waardoor ik niet impulsief reageer. Hierdoor blijf ik in verbinding met de ander en lukt het om het hoger evolutief doel te bereiken, namelijk werken in een egosysteem. Hoe trots mag je dan zijn als schoolleider dat je werkzaam bent binnen een organisatie waar sprake is van een menswereld vanuit verbindend leiderschap. Ik ben er ieder geval trots op dat deze inzichten eraan bijdragen dat ik samen met mijn team iedere dag zorg voor nog beter onderwijs voor alle leerlingen vanuit hoge positieve verwachtingen (Bouttaouane, 2023).
Alle kinderen hebben tenslotte recht op goed onderwijs op basis van gelijke kansen (Kinderrechtenverdrag Verenigde Naties, 1989).
Tekst door Bianca Bezemer (Movare)
Literatuurlijst
Bouttaouane, R. (2023). Benut het leerpotentieel van alle leerlingen. Istondo.
De Wit, M. (2021). Making Shift Happen: Directing Impact. Amsterdam University Press.
Laloux, F. (2021). Reinventing Organizations. Lannoo Campus.
Scharmer, O. (2021). De essentie van theorie U. Kernprincipes en toepassingen. Zeist: Christofoor.
Senge, P. (2001). Lerende scholen. Het vijfde discipline handboek voor onderwijzers, ouders en iedereen die betrokken is bij scholing. Academic Service.
Verbiest, E. (2018). Op weg nieuw onderwijskundig leiderschap. School en begeleiding: personeel en organisatie, afl. 25, december 2010.
Wilms, F. (2019). Groeien in leiderschap: Begin bij jezelf en doe het samen.Leiderschapsdomeinen, Maasbracht.
