De Magie van de U, een praktisch houvast voor al je interacties

Introductie

Let op, eigenlijk is het heel simpel.

De meeste gesprekken lopen vast doordat je in een strijd terechtkomt.

Wat je zelf dan vooral ziet is dit, de ander wil jou een mening opleggen, is aan het overtuigen en probeert het gesprek naar zijn hand te zetten.

Maar wanneer je vanaf een afstandje naar het gesprek kijkt, dan zie je iets anders. Dan zie je meestal twee strijdende partijen die allebei het grootste deel van de koek willen krijgen. Terwijl zoveel meer te halen is door meerwaarde te creëren en zo de koek te vergroten. En dat, dat begint met aandacht hebben voor de ander, voor de belangen en behoeftes van de ander.

‘Ja, maar’, hoor ik dan vaak, ‘daar geloof ik niet in, want dat heb ik al zo vaak geprobeerd. Iedere keer opnieuw  zie ik het weer gebeuren: zodra ik meebeweeg met de ander, dan sneeuw ik onder.’

Als je die gedachten hebt – die ik heel goed begrijp en ook zelf heel lang gehad heb –, dan heb ik voor jou twee overwegingen.

Twee overwegingen

De eerste overweging is deze: Stel dat die strijd jou bevalt. En stel ook dat je in staat bent om in die strijd best een goed resultaat te bereiken, te zorgen dat jouw zin voor het grootste gedeelte wordt opgepakt en dat je jouw visie aan de ander kunt opleggen.

Mijn vraag aan jou is dan deze: heb je ook eens gekeken hoe dat dan beklijft? Wat er na een tijdje dan gebeurt? Wat ik vaak zie is dit: dat wat je via strijd tot stand hebt gebracht, dat je dat op allerlei andere momenten weer opnieuw moet bevechten, weer opnieuw moet bestrijden om te zorgen dat het gaat zoals jij wil dat het gaat. Je hebt niets bereikt wat ook intrinsiek iets van die ander is, dus je kunt er ook niet op vertrouwen en op rekenen dat die ander vanuit zichzelf daar ook maar iets van meeneemt.

En mijn tweede overweging is een nog veel sterker argument om dit mogelijk bezwaar – dat je zelf zou ondersneeuwen –weg te halen, want juist door aandacht te hebben voor de ander creëer je ruimte voor jezelf. Doordat jij laat zien dat je aandacht hebt voor de ander, zal de ander daarna veel gemakkelijker en veel beter in staat zijn om ook naar jou te luisteren. En als je dat eenmaal gedaan hebt – dus als de belangen en behoeftes van jullie allebei op tafel zijn gekomen – dan biedt dat je de gelegenheid om van daaruit meerwaarde te creëren.

Natuurlijk, ik begrijp, dit is niet eenvoudig. Sterker nog, we hebben er een hele opleiding aan gewijd, de opleiding Verbindend Leiderschap.

Daar staat deze vraag – namelijk de vraag hoe je in al je interacties verbindend kunt leiden – helemaal centraal. Daarin leer je stap voor stap hoe je dat steeds beter kunt doen.

Maar niettemin kunnen we in dit artikel al veel doen, want de essentie is steeds hetzelfde. Namelijk dat je vier dingen doet,

• Op de eerste plaats voorkom je dat je direct de strijd aan gaat met de ander,
• Op de tweede plaats sluit je aan bij de ander,
• Op de derde plaats is je opdracht om jezelf passend in te brengen en
• Op de vierde plaats is het de bedoeling dat je meerwaarde creëert uit datgene wat op tafel komt.

Magie van de U als houvast

Hoe je dat doet staat vandaag centraal. Ik heb om dit goed vast te kunnen pakken een houvast voor je. Dat houvast is de ‘Magie van de U’.

Zoals je misschien weet onderscheiden we vijf fases van verbindend leiderschap die ik in aflevering #15 heb toegelicht. Werken aan deze ‘Magie van de U’ is onderdeel van fase 3. De fase waarin je bewust bekwaam wordt in verbindend leiderschap. Als je wilt kun je die aflevering er altijd nog op terug luisteren.

Zo dadelijk geef ik je de vier stappen die je zet om die ‘Magie van de U’ helemaal te doorleven. Maar eerst heb ik een anekdote voor je, waarin ik graag een succes ervaring met je deel om te laten zien tot welke meerwaarde de toepassing van die ‘Magie van de U’ kan leiden.

Voorbeeld van Magie van de U

Dit is een moment dat ik me nog heel goed herinner. Het is uit de tijd dat ik als bestuurder bij Radar werkte, een zorgorganisatie in Zuid-Limburg.

We hadden op een bepaald moment binnen Radar zeven informatiebijeenkomsten georganiseerd binnen een week. En het waren Evi en Leontien die dat hadden verzorgd. En bij die laatste informatiebijeenkomst wilde ik bloemen aan hen overhandigen. En dat deed ik ook. En ik dankte hen voor hun prachtige inbreng die zij gedurende die hele week hadden gehad. Na de bijeenkomst kwam Ingrid naar mij toe, een begeleidster van cliënten. En ze zei tegen mij: ‘Frans, waarom krijgen Evi en Leontien eigenlijk bloemen? Ze hebben toch ook maar gewoon hun werk gedaan? Je moet weten, dat doen wij toch elke dag?’

Even knapte er iets bij mij. Ik dacht, ja maar Ingrid, jij moet toch ook zien dat dit iets bijzonders is en dat het toch prima is dat ik hier waardering uitspreek.

Maar tegelijkertijd gebeurde er iets anders bij mij en ik dacht, hé, wacht Frans, niet te snel oordelen, wat is hier de boodschap van Ingrid?

En ik was in staat om door te vragen, en haar te vragen, wat het maakte dat ze met deze opmerking kwam.  En zo kwamen we van het een op het ander. De kern was denk ik toch vooral dat haar idee was dat ik echt onvoldoende inzicht had in het werk dat zij elke dag al zoveel jaren met passie en kundigheid deed.

Het leidde er uiteindelijk toe dat zij mij uitnodigde voor een werkbezoek. Dat werkbezoek was een van de toppunten die ik meegemaakt heb bij Radar. Zij liet me samen met een collega de levensloop zien van een gezin aan de hand van een presentatie. Vijftien jaar op rij passeerde, waarbij ze me meenamen met hoe ze steeds opgeschaald en afgeschaald hadden en gekeken hadden hoe ze in maatwerk het gezin konden ondersteunen. Nadat we het hele levensjaar doorlopen hadden, zei ze, ‘Oké Frans, wil je nu met ons meegaan?’

We gingen naar de gezamenlijke inloop van het ontmoetingscentrum in de wijk en ja hoor, ik mocht daar bij de soep- en broodjesactiviteit aanschuiven bij het gezin wat ze juist aan mij beschreven en belicht hadden. Dat was een fantastische ervaring om mee te maken.

Een ervaring die ik nooit had meegemaakt als ik niet doorgevraagd had op het moment dat Ingrid tegen mij zei, waarom krijgen Evi en Leontien wel bloemen en wij niet? En eigenlijk is dit de kern van het realiseren van verbinding. Aansluiting zoeken bij die ander, inzien waar belangen en behoeften van die ander zijn en kijken hoe je je eigen belangen en behoeften daarin een plek kunt geven om op die manier samen te komen tot een meerwaarde.

In dit artikel zetten we het nog een keer allemaal op een rij.

Magie van de U in coachgesprekken

Natuurlijk, ik begrijp dat het nog niet zo eenvoudig is. Je wilt aansluiting houden bij de ander en tegelijkertijd, dat wat je zelf vindt op tafel kunnen leggen. Hoe kan dat samen? Wanneer je in de huid kruipt van de ander, is er dan nog wel ruimte om jezelf in te brengen? En andersom: wanneer je jezelf inbrengt, kun je dan nog voldoende open staan voor de ander?

Tijdens coachingsgesprekken maak ik dan vaak een tekening, waarin de letter U centraal staat. Steevast reageren de gespreksdeelnemers enthousiast en zeggen dan iets in de trant van ‘Dat plaatje met de U helpt me zo goed!’.

Ik geef eerst wat achtergrondperspectief aan de hand van het onderscheid tussen de oren van de jakhals en de giraffe. Dat geeft een mooi fundament om te laten zien hoe het plaatje van de U uitziet en de Magie van de U werkt.

De oren van de jakhals

Als je in verbinding meerwaarde wilt realiseren, is het duidelijk dat je ook weet waar je niet wilt zijn. Dat is de oordeelstand. In haar boek ‘De giraffe en de jakhals in ons’ noemt  Justine Mol dit de oren van de jakhals. Kruip je in de huid van de jakhals dan laat je je leiden door zorgen en wantrouwen. De oren kun je zowel naar binnen als naar buiten richten. Richt je ze naar binnen dan oordeel je negatief over jezelf. Je twijfelt aan jezelf, je klaagt, je trekt je terug, je bent het allemaal schuld.

Zodra je als jakhals je oren naar buiten richt, oordeel je negatief over anderen. Het ligt aan de ander, de ander is schuld en moet veranderen, je gaat hem overtuigen, je gaat de strijd met hem aan.

De positie van de jakhals kun je vergelijken met de positie ‘ik ben niet oké en jij bent niet oké’. Richt je je oren naar binnen, dan is het ‘ik ben niet oké’. Ben je met je oren naar buiten gericht dan kies je voor ‘jij bent niet oké’.

De oren van de giraffe

De giraffe is het alternatief voor de jakhals. Dan ga je uit van ‘ik ben oké; jij bent oké’. Als je je oren nú naar binnen richt dan gebeurt er iets heel anders. Je hebt zelfvertrouwen, je wilt zelf leren en veranderen, je onderkent je eigen behoefte en je geeft.

Zet je je giraffeoren naar buiten dan sluit je aan bij de behoefte van de ander, je vertrouwt, je volgt en van daaruit verandert de ander omdat hij daar zelf voor kiest.

De metafoor van de jakhals en de giraffe maakt duidelijk waar je niet wilt zijn. Dat is de positie van de jakhals. De positie van ‘ik ben niet oké en jij bent niet oké’.

Maar hoe doe je dat dan: uitgaan van de positie van de giraffe?

Dat is dus nog niet zo eenvoudig.

Empathie is niet genoeg

Stel je voor dat je begeleider bent in de zorg. Je bent erop gericht om cliënten in positie te brengen en zoveel als mogelijk regie te geven over hun eigen leven. Dat vraagt om aandacht te hebben voor het specifieke verhaal van iedere cliënt. Empathie, proberen te begrijpen, uitnodigend zijn, zijn dan vanzelfsprekend. Maar dat is niet genoeg.

Je professionaliteit is immers niet alleen om goed te kunnen aansluiten bij de cliënt. Je professionaliteit is ook, dat je vanuit je expertise en ervaring jezelf inbrengt. Daar zit spanning op. Zo gauw je je oordeel geeft, vergroot je de kans dat je uit verbinding raakt. Wanneer je gaat opdragen, loop je het risico dat je de aansluiting mist. Hoe meer je vanuit jezelf inbrengt, des te meer lijk je zo de aansluiting te verliezen.

Een dilemma van elke leidinggevende

Wat hier voor een zorgbegeleider geldt, geldt ook voor een welszijnswerker, een leraar, een medewerker bij de gemeente en een medewerker bij de woningcorporatie. Het geldt ook voor mezelf. Ik kan nog zo goed open staan en begrip hebben voor de ander; wanneer ik ga oordelen en opdragen, dreig ik mijn aansluiting met hem te verliezen. Het is een dilemma van elke leidinggevende, die de kracht van medewerkers wil versterken. Wanneer je het vóór hen gaat bepalen, haal je een stuk van hun eigenaarschap weg. Je ontneemt hen dan regie. Je zegt dan eigenlijk: ‘jij bent niet oké’ en hebt de oren van de jakhals op.

Een alternatief

Je creëert een alternatief, wanneer je de neiging weerstaat om direct te oordelen en op te dragen. Het alternatief voor opdragen is delen. Benoemen komt in de plaats van oordelen. Dan zet je de oren van de giraffe in. Je gaat uit van ‘ik ben oké en jij bent oké.’

Delen en uitnodigen

Delen doe je door dat, wat je denkt en vindt, in te brengen in de vorm van zorgen, dilemma’s, problemen of uitdagingen. Je komt dus niet met kant en klare oplossingen. Je zegt dus niet wat de ander moet doen. In plaats daarvan maak je de ander deelgenoot van jouw overwegingen. Je verkent vervolgens hoe deze overwegingen bij hem aansluiten. Je gaat in gesprek om te bezien, waar dit toe leidt. De combinatie van delen en uitnodigen maakt dat de perspectieven van de ander én van jezelf er allebei toe doen. Het brengt je bij de kern van verbindend leiderschap.

Dat is een interessante theoretische beschouwing, zou je kunnen zeggen.

Maar hoe pak je dat aan in praktijk?